در منابع روايی ما، اوصاف زيادی از حضرت مهدی (عج) آمده است كه در پاره‌ای از آنها برای تقريب به ذهن، صفات و شرايط ايشان را مشابه صفات و شرايط ساير انبيا و اوليا معرفی كرده‌اند. در بين اهل‌بيت عليهم‌السلام، شباهت امام اول و آخر قابل توجه است و از اين ميان، سه ويژگی زهد، علم و شجاعت برجسته‌تر است.
مرور اين روايات، انگيزه‌ای است برای اين‌كه شباهت‌های امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف با هر يک از آن بزرگواران را با دقت بيشتری بررسی نماييم و از اين راه بتوانيم شناخت بهتری درباره آن حضرت پيدا كنيم و به اين حقيقت دست يابيم كه آنچه خوبان همه دارند، تو يكجا داری.
امام صادق عليه‌السلام می‌فرمايد: سرور ما، قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف به هنگام ظهور بر ديوار كعبه تكيه می‌زند و می‌فرمايد: «ای مردم عالم! هر كه بخواهد ابراهيم عليه‌السلام و اسماعيل عليه‌السلام را نظاره كند من همان ابراهيم و اسماعيلم ... هر كه می‌خواهد محمد صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و اميرالمؤمنين عليه‌السلام را ببيند، من همان محمد و اميرالمؤمنينم كه درود خدا بر آنها باد! هر كس طالب ديدار حسن عليه‌السلام و حسين عليه‌السلام است، من حسن و حسينم؛ هر كه بخواهد امامان معصوم عليهم‌السلام را ملاقات نمايد، من همان امامان معصومم».[1]
در بين اهل‌بيت عليهم‌السلام، شباهت امام اول و آخر قابل توجه است و از اين ميان، سه ويژگی زهد، علم و شجاعت در اين دو امام، برجسته‌تر است.
زهد
امام صادق عليه‌السلام می‌فرمايد: «مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف به سيره و سنّت رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عمل نموده و به شيوه اميرالمؤمنين عليه‌السلام زندگی می‌كند».[2] در ضمن روايتی از امام صادق عليه‌السلام نقل شده كه فرمود: «وقتی قائم ما اهل بيت عليهم‌السلام بپاخيزد لباس‌های علی عليه‌السلام را در بر می‌كند و روش او را پيش می‌گيرد».[3]
درباره زهد امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف، رواياتی داريم كه حاكی از آن است كه دوران ظهور، برای آن حضرت و ياران خاص ايشان چيزی جز بيداری شب‌ها و گشت و گذار و فعاليت روزها و پوشيدن جامه زبر و خوردن غذای سخت نخواهد بود.
علم
در كتاب دارالسلام روايت شده كه اميرالمؤمنين علی عليه‌السلام فرمود: «يا كميل ما من علم إلّا و أنا أفتحُه و ما من شيءٍ إلاّ و القائم يَختمه؛ ای كميل! هيچ علمی نيست مگر اين كه من افتتاح‌كننده آن می‌باشم و هيچ چيزی نيست مگر اين كه قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف آن را به پايان می‌رساند و خاتمه می‌دهد». صاحب كتاب مكيال‌المكارم می‌فرمايد: «منظور از «چيز» در اين روايت، يا علم است به قرينه اول حديث و يا تمام كمالات و اخلاق نيک و علوم و معارف حقّه است كه ساير امامان، بعضی از آنها را به مقتضای صلاح زمان خودشان آشكار كرده‌اند، ولی حضرت قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف همه آنها را آشكار می‌كند؛ پس با ظهورش، همة فضايل آشكار می‌گردد».[4]
امام علی عليه‌السلام در وصف دانش مهدی موعود عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف می‌فرمايد: «زره دانش بر تن دارد و با توجه و معرفت كامل، آن را فراگرفته است. حكمت گمشده اوست كه همواره در جستجوی آن می‌باشد»،[5] و اين يک شباهت مهم ميان آخرين امام و باب مدينه‌العلم نبوی است كه از هر باب علمی كه پيامبر صلیاللهعليهوآله برای وی گشود، هزاران باب علم گشوده می‌شد.
شجاعت
در وصف شجاعت امام علی عليه‌السلام و حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف روايات بسياری وارد شده است. شجاعت اميرالمؤمنين عليه‌السلام در صدر اسلام، زمينه‌ساز تشكيل حكومت اسلامی بود، و شجاعت امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف نيز در آخرالزمان به تشكيل حكومت جهانی اسلام منجر خواهد شد. ضربت حضرت علی عليه‌السلام در جنگ خندق بر عمرو بن‌عبدود كه نماينده احزاب در مقابل اسلام بود، موجب پيروزی اسلام بر تمام كفر گشت، و با ظهور مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف نيز تمام اسلام بر تمام كفر پيروز خواهد شد، چرا كه: «وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ»[6] خداوند نور خود را تمام می‌كند و گستره نور حقيقتی را كه پيامبر اسلام صلیاللهعليهوآله آغاز و اميرالمؤمنين عليه‌السلام تثبيت كرد، با وجود و ظهور مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف تمام و كامل می‌نمايد، هر چند كه كافران از آن اكراه داشته باشند.
امام علی عليه‌السلام به هنگام فتح مكه، بت‌های آويخته شده در كنار و داخل كعبه را كه مدتی طولاني مورد عبادت مردم بود، به كمک پيامبر صلیاللهعليهوآله شكست و نابود كرد و پيامبر صلیاللهعليهوآله در آن‌جا آيه شريفه «جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً»[7] را قرائت نمود كه در روايات آمده است، اين آيه شريفه به قيام حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف نظر دارد و ظهور حضرت در حقيقت، تأويل و مصداق تمام معنای آيه است.
يكی از ويژگی‌های آن بزرگواران اين است كه در راه خداوند و اجرای اوامر الهی از هيچ كس باک ندارند و در اجرای عدل، قاطعانه و طبق موازين الهی رفتار می‌كنند. همين ويژگی اميرالمؤمنين عليه‌السلام بود كه باعث شد با وجود آن كه مردم، خودشان برای بيعت به سمت حضرت هجوم بردند و به شدت خواستار به دست گرفتن حكومت توسط ايشان بودند و از ظلم و جور و بی‌عدالتی‌های موجود، خسته و گريزان بودند، با اين حال پس از مشاهده قاطعيّت و شجاعت حضرت، در بازپس‌گيری اموال نامشروع و اجرای مساوات بين تمام مسلمانان و در نظر نگرفتن امتيازهای قومی و قبيله‌ای، دريافتند كه در حكومت عدل علی عليه‌السلام جايی برای برآوردن هوی و هوس‌هاس نفسانی و پاسخ به حرص و طمع نامحدود نفس امّاره وجود ندارد و به همين دليل صف خود را از حضرت جدا كردند و بلكه مقابل آن حضرت، صف‌بندی نمودند.
امام علی عليه‌السلام درباره دوران ظهور نيز همين هشدار را می‌دهد و اين شباهت را بيان می‌نمايد؛ ايشان در نهج البلاغه می‌فرمايد: «درباره آنچه كه بايد باشد، شتاب نكنيد و آنچه را كه در آينده بايد بيايد دير مشماريد، چه بسا كسی برای رسيدن به چيزی شتاب می‌كند، اما وقتی به آن رسيد، دوست میدارد كه ای كاش آن را نمی‌ديد و چه نزديک است امروزِ ما به فردايی كه سپيد آن آشكار شد. ای مردم! اينک ما در آستانه تحقق وعده‌های داده شده و نزديكی طلوع آن چيزهايی كه بر شما پوشيده و ابهام‌آميز است قرار داريم».[8] آن حضرت در خطبه‌ای ديگر در وصف سيره امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف می‌فرمايد: «او خواسته‌ها را تابع هدايت وحی می‌كند، هنگامی كه مردم، هدايت را تابع هوس‌های خويش قرار می‌دهند... آگاه باشيد فردايی كه شما را از آن هيچ شناختی نيست، زمامداری حاكميت پيدا می‌كند كه غير از خاندان حكومت‌های امروزی است؛ او عمّال و كارگزاران حكومت‌ها را بر اعمال بدشان كيفر خواهد داد. زمين، ميوه‌های دل خود (معادن طلا و نقره) را براي او بيرون می‌ريزد و كليدهايش را به او می‌سپارد. او روش عادلانه و حكومت حق را به شما می‌نماياند و كتاب خدا و سنت پيامبر صلیاللهعليهوآله را كه تا آن روز متروک ماندند، زنده می‌كند».[9] روشن است كه انجام چنين كار بزرگی، شجاعت و نيز علم بسيار می‌طلبد.
اين نيز يكی از وجوه تشابه اين دو امام است كه مردم بايد خود به درماندگی برسند و پس از تجربه حكومت‌های ديگر به ناكار آمدی حكومت‌های غير دينی و غير مشروع پی برند و خواستار حكومت ولايی خليفةالله باشند.
آنچه برای اميرالمؤمنين عليه‌السلام نماد شجاعت و ابزار مبارزه با كفر، شرک، ظلم و نفاق شناخته می‌شود، شمشير ذوالفقار است كه طبق برخی روايات، هديه‌ای از جانب پيامبر اسلام صلیاللهعليهوآله بوده است. در روايات ديگری آمده است كه حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف نيز با همين شمشير قيام كرده و ريشه كفر، شرک، ظلم و نفاق را به وسيله آن قطع می‌نمايد.[10]
آنچه بيان شد، بيان مهم‌ترين شباهت‌های اين دو امام بود و إلّا شباهت‌های کمالی و اخلاقی اين دو بزرگوار بيش از اين‌ها است، چرا كه «كُلُّهم نورٌ واحدٌ».
به اميد روزی كه فرزند علی، امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشريف، علی‌گونه قيام كند و عدل علوی را در ديدگان همه به تجلی بگذارد.
[1]. امام صادق عليه‌السلام: «و سيدنا القائم مسند ظهره إلي الكعبة و يقول: يا معشر الخلائق ألاومن أراد أن ينظر إلي ابراهيم و اسماعيل و فها أنا ذا ابراهيم و اسماعيل ... ألاومن أراد أن ينظر إلي الأئمة فها أنا ذا الأئمة»؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج53، ص9.
[2]. امام صادق عليه‌السلام: «يسير بسيرة رسول الله صلیاللهعليهوآله و سلم و لا يعيش إلا عيش أميرالمؤمنين عليه السلام»؛ الغيبة، شيخ طوسی، ص277.
[3]. اصول كافی، كلينی، ج1، ص411.
[4]. مكيال المكارم، ج1، ص159-158.
[5]. نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه 182.
[6]. صف/8.
[7]. اسراء/81.
[8]. نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه 150.
[9]. همان، خطبه138.
[10]. ر.ک: فرهنگ‌نامه مهدويت، خدامراد سليميان، ذيل واژه ذوالفقار، صص19-189.
زهرا صفاری‌زاده - نشریه امان 20
